Đảm bảo an ninh năng lượng bắt đầu từ sử dụng tiết kiệm và hiệu quả

Luật sửa đổi, bổ sung Luật Sử dụng năng lượng tiết kiệm và hiệu quả dự kiến sẽ được Quốc hội thông qua vào ngày 16/6/2025 với nhiều điểm mới quan trọng như: Nâng cao hiệu lực quản lý nhà nước; Phát triển thị trường tư vấn, công ty dịch vụ năng lượng; Chính sách ưu đãi tài chính, tín dụng xanh; Mở rộng dán nhãn năng lượng đối với vật liệu xây dựng.

Việc sửa đổi Luật Sử dụng năng lượng tiết kiệm và hiệu quả là bước đi cần thiết để bảo đảm an ninh năng lượng, phát triển xanh và tăng năng lực cạnh tranh quốc tế đối với các sản phẩm, hàng hóa xuất khẩu của Việt Nam.

Giải pháp cấp bách cho an ninh năng lượng

Trong bối cảnh thế giới đối mặt với khủng hoảng năng lượng kéo dài, các nguồn năng lượng hóa thạch dần cạn kiệt, việc bảo đảm nguồn cung năng lượng phục vụ sản xuất và đời sống đang trở thành thách thức lớn đối với nhiều quốc gia, trong đó có Việt Nam.

Sử dụng năng lượng tiết kiệm và hiệu quả không còn là lựa chọn, mà là giải pháp chiến lược để ứng phó với tình hình hiện nay.

Chương trình Hộ gia đình tiết kiệm điện thu hút hơn 500.053 hộ gia đình tại 13 tỉnh thành miền Trung - Tây Nguyên tham gia hưởng ứng (Ảnh: Hương Nguyên)

Trước bối cảnh trên, tại Kỳ họp thứ 9, Quốc hội khóa XV, Chính phủ đã trình Quốc hội xem xét, cho ý kiến dự án Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Sử dụng năng lượng tiết kiệm và hiệu quả. Đây là bước đi cần thiết và vô cùng quan trọng để đảm bảo an ninh năng lượng quốc gia và phát triển biền vững trong bối cảnh nền kinh tế đặt mục tiêu tăng trưởng 8% trong năm 2025 và 2 con số trong những năm tiếp theo.

Theo ông Phạm Duy Thanh, Phó Giám đốc Sở Công Thương tỉnh Quảng Ninh: Dự thảo Luật đã thể chế hóa các chủ trương, chính sách lớn của Đảng và Nhà nước, đặc biệt là Nghị quyết số 55-NQ/TW về định hướng phát triển năng lượng quốc gia.

Việc hoàn thiện khung pháp lý sẽ góp phần nâng cao hiệu lực quản lý nhà nước, thúc đẩy chuyển đổi mô hình tiêu dùng năng lượng theo hướng xanh, sạch, thông minh, phù hợp với yêu cầu phát triển kinh tế thị trường có sự điều tiết của Nhà nước.

Ông Thanh chia sẻ, thực tế trên địa bàn tỉnh Quảng Ninh hiện nay, nhận thức của một số doanh nghiệp, cơ sở sản xuất, kinh doanh còn hạn chế, chưa sẵn sàng tiếp cận với thông tin về công nghệ và các giải pháp tiết kiệm năng lượng.

“Mặt khác, do khó khăn về tài chính nên nhiều doanh nghiệp dừng triển khai các dự án tiết kiệm năng lượng, cụ thể như: xi măng, thép…”- ông Thanh thông tin.

Ông Phạm Duy Thanh, Phó Giám đốc Sở Công Thương tỉnh Quảng Ninh

Nguyên nhân được cho là do chưa có các chế tài đủ mạnh, trong luật hiện hành tập trung hướng đến khuyến khích các khách hàng sử dụng điện tiết kiệm. Cùng với đó là cơ chế tài chính cho các doanh nghiệp chuyển đổi công nghệ, đầu tư các giải pháp tiết kiệm năng lượng còn thiếu, doanh nghiệp rất khó để tiếp cận các nguồn vốn “tín dụng xanh” ưu đãi do liên quan đến các tiêu chí, đối tượng, điều kiện cho vay của các nguồn tín dụng này.

Do vậy, khi dự thảo Luật Sử dụng năng lượng tiết kiệm và hiệu quả được đưa ra lấy ý kiến và trình Quốc hội, chúng tôi rất vui mừng khi Chính phủ đề xuất thành lập Quỹ thúc đẩy sử dụng năng lượng tiết kiệm và hiệu quả.

“Đây là cơ sở pháp lý quan trọng và công cụ hữu hiệu để hỗ trợ các hoạt động sử dụng năng lượng bền vững, nhất là đối với địa bàn tỉnh Quảng Ninh, địa phương tập trung hàng nghìn doanh nghiệp sản xuất công nghiệp, kinh doanh dịch vụ, thương mại, có tốc độ phát triển nhanh và nhu cầu sử dụng năng lượng lớn”- ông Thanh cho hay.

Đặt nền móng cho đảm bảo an ninh năng lượng quốc gia

Trước đó tham gia góp ý vào dự thảo luật tại Kỳ họp thứ 9, Đại biểu Mai Văn Hải (Đoàn Thanh Hóa) cho rằng, việc hình thành quỹ này là cần thiết để tạo nguồn tài chính ổn định, khuyến khích các tổ chức, doanh nghiệp áp dụng công nghệ tiết kiệm điện và các giải pháp sử dụng năng lượng hiệu quả.

ĐBQH Mai Văn Hải (Thanh Hóa) phát biểu tại phiên thảo luận tổ. Ảnh: Đào Cảnh

Đồng tình với quan điểm trên, đại biểu Trịnh Thị Tú Anh (Đoàn Lâm Đồng) nhấn mạnh, tại Nghị quyết số 55-NQ/TW ngày 11/02/2020 của Bộ Chính trị đã nêu: “Xây dựng cơ sở pháp lý để có thể hình thành và vận hành hiệu quả các quỹ về phát triển năng lượng bền vững, thúc đẩy sử dụng năng lượng tiết kiệm và hiệu quả theo hướng xã hội hóa, bảo đảm độc lập về tài chính, không trùng lặp với nguồn thu, nhiệm vụ chi của ngân sách nhà nước và hạn chế việc làm tăng chi phí hoạt động, sản xuất kinh doanh cho doanh nghiệp, cơ sở sản xuất kinh doanh. Hoàn thiện cơ chế và thực hiện chính sách về tiêu chuẩn tỉ lệ năng lượng tái tạo trong cơ cấu đầu tư và cung cấp năng lượng".

Do đó, việc hình thành Quỹ thúc đẩy sử dụng năng lượng tiết kiệm và hiệu quả sẽ thúc đẩy nhanh việc sử dụng năng lượng tiết kiệm, hiệu quả theo hướng xã hội hóa, bảo đảm độc lập về tài chính, không trùng lặp với nguồn thu, nhiệm vụ chi của ngân sách nhà nước và hạn chế việc làm tăng chi phí hoạt động, sản xuất kinh doanh cho doanh nghiệp, cơ sở sản xuất kinh doanh; không phải thành lập tổ chức mới.

Đại biểu Trịnh Thị Tú Anh (Đoàn Lâm Đồng)

Đồng thời, thực hiện các cam kết khi tham gia Công ước khung của Liên Hợp quốc về biến đổi khí hậu lần thứ 26, trong đó có nội dung đưa phát thải ròng bằng “0” vào năm 2050...

Liên quan đến nội dung tăng chế tài trong dự thảo luật, Đại biểu Nguyễn Văn Thi (Đoàn Bắc Giang) cho rằng, thế giới đang gia tăng áp lực kiểm soát phát thải, siết chặt các hàng rào kỹ thuật như “hộ chiếu xanh” hay “truy vết carbon”. Muốn giữ được lợi thế xuất khẩu, Việt Nam không thể đứng ngoài xu thế này. Do đó, việc sửa luật cần đi theo hướng tăng cường các quy định mang tính bắt buộc thay vì chỉ khuyến khích như trước đây là hết sức cần thiết và kịp thời.

Còn Đại biểu Trần Văn Lâm (Đoàn Bắc Giang), để thúc đẩy sử dụng năng lượng tiết kiệm và hiệu quả, biện pháp hành chính là không đủ, cần có các biện pháp về kinh tế, như dán nhãn năng lượng, thậm chí là có quy định về chính sách thuế, phí gắn với dán nhãn năng lượng.

Chẳng hạn, quy định mức thuế chỉ giảm với nhãn năng lượng từ 4 sao trở lên; hay quy định về phí, nhất là với phí về khí thải, nếu phát thải càng cao thì càng chịu mức phí cao. Điều này sẽ khiến các doanh nghiệp đầu tư đổi mới công nghệ, qua đó ít tiêu thụ năng lượng hơn, ít phát thải hơn.

Đại biểu Trần Văn Lâm (Đoàn Bắc Giang)

“Những giải pháp đánh vào kinh tế sẽ rất linh hoạt, hiệu quả, tạo động lực thôi thúc tất cả các đối tượng sử dụng năng lượng tiết kiệm, hiệu quả”, đại biểu Trần Văn Lâm tin tưởng.

Tại dự thảo luật, mô hình Công ty dịch vụ năng lượng (ESCO) cũng được đánh giá là điểm mới nổi bật. Đây là loại hình doanh nghiệp hoạt động theo mô hình đầu tư trước, tiết kiệm sau, nghĩa là doanh nghiệp đầu tư thiết bị tiết kiệm năng lượng cho cơ sở sử dụng, sau đó thu hồi vốn từ phần năng lượng được tiết kiệm.

Trên thế giới, mô hình này đã chứng minh hiệu quả ở nhiều quốc gia phát triển. Tuy nhiên, tại Việt Nam, ESCO vẫn còn manh mún, thiếu hành lang pháp lý và chính sách hỗ trợ. Việc đưa mô hình này vào luật sẽ tạo điều kiện để doanh nghiệp tiếp cận vốn, công nghệ và thị trường thuận lợi hơn, thúc đẩy sự phát triển ngành tiết kiệm năng lượng.

Rõ ràng, sửa đổi Luật Sử dụng năng lượng tiết kiệm và hiệu quả không chỉ đơn thuần là điều chỉnh một số quy định kỹ thuật, mà còn mang tính chiến lược dài hạn, đặt nền móng cho đảm bảo an ninh năng lượng quốc gia cũng như đẩy mạnh các mô hình phát triển xanh, bền vững.

Việt Nam đang đứng trước cơ hội lớn để thu hút các nguồn lực quốc tế về tài chính xanh, công nghệ tiết kiệm năng lượng nhưng điều đó chỉ có thể thành hiện thực nếu chúng ta có khung pháp lý rõ ràng, minh bạch, ổn định.