Singapore sẵn sàng cho bước tiến vào năng lượng hạt nhân

Tạo nền tảng vững chắc cho các dự án hạt nhân

Trong chuyến thăm Singapore, Tổng Giám đốc Cơ quan Năng lượng Nguyên tử Quốc tế (IAEA) Rafael Grossi đã đưa ra nhận định đáng chú ý: Singapore có thể trở thành quốc gia dẫn đầu khu vực Đông Nam Á trong lĩnh vực năng lượng hạt nhân dân sự. Theo ông Grossi, quốc đảo này đã “chuẩn bị tốt” về cả thể chế, năng lực công nghệ lẫn khung pháp lý, tạo nền tảng vững chắc để triển khai các dự án hạt nhân quy mô nhỏ, thậm chí là hợp tác xuyên biên giới trong khu vực ASEAN.

Phát biểu với báo chí Singapore, người đứng đầu IAEA nhấn mạnh rằng mối quan tâm tới điện hạt nhân tại Đông Nam Á hiện nay không chỉ dừng lại ở mức ý tưởng. 

"Đây là mối quan tâm thực sự và đầy triển vọng. Singapore đang ở vị thế đặc biệt thuận lợi để tiến nhanh nếu đưa ra quyết định", ông Grossi nói. Theo ông, trong vài năm tới, khu vực có thể chứng kiến dự án hạt nhân đầu tiên tại Singapore, khả năng cao là một nhà máy sử dụng công nghệ lò phản ứng mô-đun nhỏ (SMR), hướng đi đang được nhiều quốc gia theo đuổi để bổ sung vào hệ thống điện mà không cần xây dựng cơ sở hạ tầng quy mô lớn như nhà máy hạt nhân truyền thống.

Giới chức Singapore chưa đưa ra tuyên bố chính thức về việc triển khai điện hạt nhân, song các động thái gần đây cho thấy nước này đang nghiêm túc nghiên cứu lựa chọn này như một phần trong chiến lược chuyển đổi năng lượng dài hạn. Việc ông Grossi đưa ra phát biểu trên không chỉ phản ánh mức độ quan tâm của quốc tế, mà còn gián tiếp xác nhận tiến trình chuẩn bị nội tại của Singapore đã đạt những bước quan trọng.

Một trong những điểm then chốt mà IAEA đánh giá cao là sự phát triển về năng lực khoa học và khung pháp lý tại Singapore. Quốc gia này đã thành lập chương trình Sáng kiến An toàn và Nghiên cứu Hạt nhân Singapore (SNRSI) trực thuộc Đại học Quốc gia Singapore, với mục tiêu đào tạo khoảng 100 chuyên gia trong lĩnh vực an toàn bức xạ và công nghệ hạt nhân. Song song, các chương trình nghiên cứu ứng dụng và hợp tác quốc tế đang được triển khai mạnh mẽ, trong đó có nhiều dự án phối hợp trực tiếp với IAEA.

Mặt khác, Singapore cũng thể hiện cam kết về hợp tác quốc tế thông qua việc ký kết hiệp định hợp tác hạt nhân dân sự với Hoa Kỳ, được biết đến dưới tên “123 Agreement” vào tháng 7/2024. Với hiệp định này, Singapore trở thành một trong số ít quốc gia Đông Nam Á đạt đủ điều kiện để tiếp cận công nghệ, vật liệu và thiết bị hạt nhân từ Mỹ trong khuôn khổ an toàn, minh bạch và có sự giám sát của IAEA. Đây là dấu mốc quan trọng cho thấy Singapore đã tiến một bước dài trên con đường chuẩn bị nền tảng thể chế cho năng lượng hạt nhân.

Giới quan sát cho rằng, chính sách năng lượng của Singapore luôn được hoạch định thận trọng, dựa trên phân tích dài hạn và bằng chứng khoa học. Việc quốc gia này mở rộng nghiên cứu về điện hạt nhân, đặc biệt là các mô hình SMR an toàn và linh hoạt, là phản ánh của nỗ lực tìm kiếm nguồn năng lượng sạch, ổn định và không phụ thuộc vào nguồn nhập khẩu. Hiện tại, hơn 95% điện năng Singapore sử dụng đến từ khí đốt tự nhiên, phần lớn nhập khẩu thông qua đường ống hoặc LNG. Trong bối cảnh thế giới đối mặt với biến động giá năng lượng và thách thức từ biến đổi khí hậu, hạt nhân đang nổi lên như một giải pháp chiến lược mang tính dài hạn.

Hướng đến hợp tác hạt nhân trong ASEAN và thách thức hiện hữu

Không chỉ phục vụ mục tiêu nội tại, định hướng nghiên cứu và phát triển hạt nhân của Singapore còn mở ra cơ hội hợp tác khu vực với các nước ASEAN đang có cùng quan tâm. Tổng Giám đốc IAEA Rafael Grossi nhấn mạnh rằng trong tương lai gần, có thể xuất hiện các mô hình dự án liên quốc gia, nơi Singapore đóng vai trò đầu mối công nghệ, quản lý và đào tạo, trong khi một số quốc gia khác cung cấp mặt bằng, nhân lực hoặc chia sẻ nguồn vốn đầu tư. 

Viễn cảnh này không còn xa vời khi nhiều nước trong khu vực, từ Việt Nam, Thái Lan, Philippines cho đến Indonesia và Malaysia, đều đang ở những giai đoạn khác nhau trong hành trình đánh giá tiềm năng điện hạt nhân.

Theo chuyên trang Nucnet, Việt Nam gần đây đã thể hiện tín hiệu quay lại nghiên cứu trong chiến lược phát triển năng lượng dài hạn. Philippines và Indonesia cũng đã ký các biên bản ghi nhớ với IAEA về phát triển SMR và thúc đẩy khung pháp lý cho điện hạt nhân. Malaysia thì đang nâng cấp năng lực quản lý an toàn và thiết lập nền tảng cho các chương trình hạt nhân dân sự trong tương lai. Trong bối cảnh này, Singapore nổi lên như một đối tác tiềm năng, không chỉ về mặt kỹ thuật mà còn trong vai trò điều phối và bảo đảm tiêu chuẩn quốc tế.

Tuy nhiên, để hiện thực hóa giấc mơ hạt nhân tại Đông Nam Á, còn nhiều thách thức cần giải quyết. Trước hết là vấn đề đồng thuận chính trị và xã hội. Dù SMR được quảng bá là an toàn, dễ kiểm soát và có thể vận hành linh hoạt hơn so với nhà máy truyền thống, dư luận tại nhiều quốc gia vẫn mang tâm lý dè chừng với năng lượng hạt nhân, đặc biệt sau thảm họa Fukushima năm 2011. Do vậy, các chính phủ cần đầu tư vào truyền thông, giáo dục cộng đồng, cũng như đảm bảo tính minh bạch và sự tham gia của người dân trong quá trình ra quyết định.

Tiếp đến là thách thức về xử lý chất thải phóng xạ, một vấn đề chưa có lời giải triệt để ngay cả tại các quốc gia phát triển. Dù khối lượng chất thải từ SMR ít hơn nhiều so với nhà máy truyền thống, nhưng các tiêu chuẩn lưu trữ, vận chuyển và xử lý vẫn phải đáp ứng yêu cầu nghiêm ngặt của IAEA. Điều này đòi hỏi năng lực thể chế cao, hệ thống hạ tầng đặc thù và nhân lực chuyên môn sâu.

Tại Singapore, giới chuyên gia thừa nhận rằng việc triển khai điện hạt nhân vẫn là câu chuyện không còn quá xa. Theo The Business Times, Bộ Bền vững và Môi trường Singapore đang tiến hành một loạt nghiên cứu đánh giá tác động và khả năng ứng dụng các công nghệ SMR, đồng thời phối hợp với nhiều tổ chức quốc tế để đảm bảo sẵn sàng về kỹ thuật và nhân lực. Cơ quan Năng lượng Singapore (EMA) cũng khẳng định họ không loại trừ khả năng sử dụng điện hạt nhân như một phần trong chiến lược dài hạn giảm phát thải ròng về 0 vào năm 2050.

Viễn cảnh về một hệ thống năng lượng tích hợp, trong đó, các quốc gia ASEAN có thể cùng đầu tư, vận hành và sử dụng điện hạt nhân đang dần hiện ra rõ nét hơn bao giờ hết. Trong bức tranh ấy, Singapore được kỳ vọng không chỉ là người đi trước, mà còn là đầu tàu thúc đẩy hợp tác khu vực, chuyển giao công nghệ và chia sẻ kinh nghiệm quốc tế. Như ông Grossi đã khẳng định, ASEAN đang đứng trước thời điểm bản lề của chuyển đổi năng lượng và năng lượng hạt nhân có thể đóng vai trò trung tâm nếu được hoạch định một cách chiến lược, khoa học và minh bạch.